کد مطلب:15658 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:7

گنجینه پرسمان » احكام

با توجه بر اين كه پيامبر اسلام(ص) براي تبليغ دين مزدي نميگرفت، اختصاص دادن خمس براي روحانيت از چه وجاهت عقلي و قانوني برخوردار است؟

براي هر جامعه ضابطهپذير منابع اقتصادي وجود دارد كه چرخ اقتصادي جامعه را ميچرخانند. جامعه الهي نيز از اين قاعده عمومي جدا نبوده است. در ساختار اقتصادي جامعه اسلامي منابع اقتصادي متعددي مانند زكات(1) انفال(2) و... وجود دارد. يكي از اين منابع خمس ميباشد كه نقش كليدي در تأمين اقتصادي دارد. از اين رو پيامبر(ص) خمس ميگرفت(3) در قرآن هم اصل حكم خمس(4) و هم برخي موارد مصرف آن بيان شده است. در روايات شيعي(5) و سني(6) خمس به عنوان يكي از منابع اقتصادي ذكر شده است. خمس يكي از مصاديق مهم بيت المال ميباشد كه در اختيار حاكم اسلامي يا مجتهدان قرار ميگيرد، تا به موارد مصرف آن و به مصالح عمومي مصرف شود. بي ترديد يكي از مصاديق مهم مصالح عمومي، تبليغ دين و اشاعه و گسترش دين و دين مداري است. از اين رو پيامبر(ص) خمس را در راه تبليغ دين كه يكي از مصاديق بارز مصالح عمومي است، مصرف ميكرد. طبيعي است كه بيت المال در اختيار حاكم اسلامي است كه طبق رأي و صلاح ديد خود آن را براي مصالح عمومي مصرف ميكند. خمس براي قشري به نام روحانيت لحاظ نشده است، از اين رو در صدر اسلام قشر روحاني به معناي مصطلح امروزه وجود نداشت؛ در عين حال پيامبر آن را مصرف ميكرد.

مصرف خمس براي مبلّغان ديني در راستاي مصالح عمومي است. در اين مقطع زماني، مصرف قسمتي از خمس، به حوزههاي علميه، نه از اين جهت است كه خمس اختصاص به روحانيت داشته، پس وجاهت عقلي و قانوني آن چيست؟ بلكه از اين جهت است كه حوزههاي علميه و تربيت مبلّغان ديني، بزرگترين نقش را در حفظ دين، دين مداري و گسترش فرهنگ دين دارند كه يكي از مصاديق عمده مصالح عمومي، ميباشد. بي ترديد يكي از امتيازات حوزههاي علميه، استقلال و پشتوانه اقتصادي آن است كه از طريق خمس و سهم امام(ع) تأمين ميشود. استقلال اقتصادي حوزههاي علميه شيعه آثاري سترگ در پي داشته، كه سبب تحسين بزرگان اهل سنت شده است.

استاد آيت الله مكارم شيرازي مينويسد:

... يكي از بزرگان علماي اهل سنت كه... از حوزه علميه قم ديدن كرد تأسيسات مختلف ديني از شهرستانهاي ديگر را نيز مشاهده نمود، در تعجب فرو رفته بود كه هزينه اين برنامههاي وسيع چگونه تأمين ميشود، و هنگامي كه توجه او را به مسئله خمس و سهم امام در برنامههاي مذهب شيعه جلب كردند، به قدري تحت تأثير واقع شده بود كه هنگام بازگشت به وطن اصلي خود، يكي از نخستين پيشنهادهايي كه به دوستان و اصحاب خود نمود، مسئله پرداختن خمس بود(7).

پي نوشتها:

1- ر. ك: ناصر مكارم شيرازي، جزوه خمس، پشتوانه استقلال بيت المال، ص 10.

2- همان.

3- همان، ص 99 - 104.

4- ر. ك: مجمع البيان:، ج 4، ص 543 و 544.

5- ر. ك: وسايل الشيعه، ج 6، ص 338 به بعد.

6- ر. ك: سنن بيهقي، ج 4، ص 152.

7- ناصر مكارم شيرازي، همان، ص 17 و 18.